Zet je in

Zet je in

Zet je in voor het bijenlandschap! Het gaat niet goed met de bij, terwijl 75% van onze voedselgewassen afhankelijk is van bestuiving. Steeds meer bloemrijke plekken, die bestuivende insecten gebruiken als nest- en voedselplaats, verdwijnen. Helpen is makkelijk: zaai bloemen, bouw een bijenhotel of ontdek andere manieren waarop je een bijdrage kunt leveren.

Blad 1 Bijenlandschap Blad 2 Bijenlandschap Ster Bijenlandschap

Groene daken

In de stad vormen daken een omvangrijk  ongebruikt en braakliggend gebied met ruimte voor nieuwe functies zoals energieopwekking, isolatie en waterberging. Ook voor bijen kunnen groene daken belangrijk zijn als leefgebied. Ze kunnen een schakel vormen in het Bijenlandschap.

Het ene groene dak is het andere niet

Een plat of een hellend dak, een intensief of extensief beheerd en gebruikt dak, een dak met zonnepanelen… Iedere situatie vraag om een eigen aanpak. Informatie vind je hier:

Hoe maak je van je dak een bijenparadijs? Onze tips

De ecologische waarde van groene daken voor de stad

Helpdesk Bijenlandschap advies: groene daken op Leidse Bioscopen

Brochure Dak en Gevelgroen

Divider Bijenlandschap

Tuin en balkon

Alle beetjes helpen. Zelfs van een balkon, geveltuin of perkje kun je in een handomdraai een bijenparadijs maken. In je eigen tuin of op je balkon kun je bijen en andere bestuivers gemakkelijk helpen. Zelfs op je dak kun je een bijenparadijsje maken. Met de juiste bloemen en planten kun je het hele jaar door zorgen voor genoeg voedsel (nectar en stuifmeel) en nestgelegenheid. Word een schakeltje in het netwerk: jij maakt het bijenlandschap!

Maak je eigen bijenlandschap. Dan is er altijd wat te beleven

Maak je eigen bijenlandschap. Dan is er altijd wat te beleven

Nog niet overtuigd? EIS Kenniscentrum Insecten schreef een artikel over de afname en bedreiging van wilde bijensoorten in Nederland.

“Ook een balkon kan al bijdragen als schakeltje in het bijenlandschap!”

Hannie Korthof, Groene Cirkel Bijenlandschap

Dit kan je doen:

  • Tuinieren zonder gif. Pesticiden zijn funest voor bijen. Gebruik ze dus niet! Daar zijn ook vogels en egels blij mee… Bekijk onze flyer Natuurlijk! in je tuin.
  • Zorg van het vroege voorjaar tot het late najaar voor bloeiende planten die bijen aantrekken. Zet op je balkon of in je tuin bijvoorbeeld lavendel, korenbloem of margriet.
  • Kijk nog eens kritisch naar je tuin en doe mee met Operatie Steenbreek:haal een tegel uit je (gevel)tuin en plant een bijvriendelijke bol of plant erin.
  • Kijk hier waar je biologische bloembollen, zaden en planten kunt kopen: Verkoopadressen gifvrije planten
  • Het najaar is hét seizoen om (biologische) bijvriendelijke bollen te planten, voor voedsel in het vroege voorjaar, zoals: krokussen, sneeuwklokjes, anemonen, druifjes en sierui.
  • 70% van de bijen nestelt in de grond. Zorg voor zanderige plekjes in de zon, want bijen houden van warmte. Een centimeter tussen de stenen is al voldoende.
  • Sommige bijensoorten overwinteren in uitgebloeide bloemstengels, snoei in het najaar dus niet alles weg. Laat ook uitgebloeide stengels staan tot het voorjaar. Insecten kunnen erin overwinteren, en het beschermt planten tegelijk tegen vorst.
  • Gooi in de herfst afvalbladeren niet in de groenbak, maar strooi ze luchtig over de aarde; zo kunnen veel bijen in de grond nestelen, en het is ook goed voor de tuin zelf.
  • Zet bijenhotels neer waar insecten in kunnen nestelen en overwinteren. Of maak een nestheuvel of leemwandje voor bodemnestelende bijen.
  • Maak van je dak een bijenparadijs met onze uitgebreide tips & tricks – en subsidiemogelijkheden in onze regio.

Downloads

Folder Natuurlijk! in je tuin

Levendig tuinieren, zonder gif.

Brochure Biodiversiteit in park en plantsoen

Mooie plantenlijsten, ook voor de tuin.

Divider Bijenlandschap

Park en plantsoen

Openbaar groen biedt het voordeel van grote oppervlakten, vaak in een goed verbonden groenstructuur door de stad en met verbinding naar het buitengebied. Voor het bloemrijke netwerk van het Bijenlandschap zijn bijvriendelijke inrichting en beheer heel belangrijk. Bloemen het hele jaar door, met voldoende nestgelegenheid: Bed & breakfast dus. Hoe kan je dat doen?

Bijvriendelijk beheer in park en plantsoen: niet duurder, wel waardevoller

Vaak is bijvriendelijke inrichting en beheer niet duurder, of zelfs goedkoper dan het gebruikelijke beheer. Mogelijkheden genoeg om de waarde van openbaar groen voor bijen, hommels en zweefvliegen te vergroten.

Inrichting

  • Werk kleinschalig: meer afwisseling in hoogte en dichtheid van de vegetatie en meer bodemreliëf betekent mogelijkheden voor meer soorten.
  • Vorm gazons en grasbermen om naar bloemrijk grasland
  • Beplant vaste plantborders met voedselplanten voor bijen
  • Zorg voor een mix van vroeg- en laatbloeiende soorten bomen en struiken. Er is dan voor bijen en andere insecten gedurende het grootste deel van het jaar voedsel te vinden. Vroege bloeiers zijn diverse wilgensoorten en sleedoorn (zie boven), gele kornoelje en Spaanse aak. In het voorjaar en de vroege zomer bloeien meidoorn, zoete kers, linde en fruitbomen. Late bloeiers zijn braam, vuilboom en klimop. Stem de beplantingskeuze altijd af met het bodemtype en lokale (grond)waterstand. Dit is in hoge mate bepalend voor het ‘aanslaan’ van de beplanting.
  • Werk met inheemse bomen, heesters en vaste planten. Deze bieden bijen voedsel- en nestgelegenheid.

Beheer

  • Laat bomen en struiken in bloei komen. Soms worden meidoornhagen bijvoorbeeld al voor de bloei gesnoeid. Dan komen er dat jaar geen bloemen meer aan. Knot wilgen om en om, zodat er elk jaarwilgen bloeien.
  • Zorg hier en daar voor een paar vierkante meter open, droge grond in het zonbeschenen deel van het groen.
  • Gebruik geen gif voor onkruidbeheer en tegen ziektes en plagen!

Meer informatie

Bekijk de mogelijkheden om een bijvriendelijk inrichtings- en beheersplan te maken op: Stappenplan – Prachtlint.nl

Inspiratie voor bijvriendelijke beplanting: Brochure: Biodiversiteit in tuin en plantsoen

Praktische aanwijzingen, kosten en baten: Brochure Kosten en baten van bijvriendelijk beheer.

Uitgebreide informatie over hoe en waarom van bijvriendelijk beheer en bijvriendelijke inrichting: Handreiking voor een Bij-zonder kleurrijk landschap

Bestuurders op de bres voor de bedreigde bij
Bijvriendelijk beheer is goed uit te voeren en hard nodig. In de Groene Cirkel Bijenlandschap is hier al ervaring mee. In onze flyer zetten wij kort deze ervaringen speciaal voor bestuurders op een rij. Conclusie: de kosten van bijvriendelijk beheer zijn uiteindelijk vaak lager.

Vaste planten, er bloeit altijd wat

Nestgelegenheid op een schraal plekje

Snoei niet alles tegelijk

Vorm gazon om naar bloemrijk gras

Divider Bijenlandschap

Berm en oever

Oevers en bermen bieden goede mogelijkheden voor bijen en andere bestuivers, vanwege de begroeiing (grazige vegetatie) en de vorm (prima corridors). Door aanpassing van inrichting en beheer kunnen bermen en oevers bijvriendelijke linten vormen tussen grotere bijvriendelijke gebieden.

Bijvriendelijke berm en oever: hoe doe je dat?

Maaien met beleid

  • Maai pas nadat de meeste bloemen zijn uitgebloeid.
  • Maai gefaseerd, laat altijd een stuk staan
  • Laat maaisel 1 tot 3 dagen dagen liggen. Zo kunnen zaden uit het maaisel vallen en dieren vluchten.
  • Gebruik licht materieel en een lage bandenspanning (evt. speciale lage drukbanden) als er op onverharde berm en oever gereden wordt.

Bermen

  • Zorg voor dood hout in de berm. Dood hout heeft een belangrijke functie voor insecten. Vanuit het oogpunt van verkeersveiligheid kan het noodzakelijk zijn om dode takken en toppen uit bomen langs wegen te verwijderen. Laat waar mogelijk een deel van de dode stam staan en leg snoeihout in de beplanting. Daar is het geschikt als leefgebied voor insecten en biedt het broedgelegenheid voor vogels.
  • Kies voor een zandige afwerking van de berm bij aanleg van nieuwe wegen of herprofilering van bestaande wegen. Hiermee ontstaan goede kansen voor het vestigen van een bloemrijke vegetatie. Ook kan ook een inheems bloemenmengsel worden gezaaid, zodat de gewenste vegetatie zich sneller kan ontwikkelen.
  • Kies bij aanplant van bomen voor soorten die bijdragen aan de voedselvoorziening van bijen en zweefvliegen (bijvoorbeeld linde- of wilgensoorten).
  • Creëer extra nestgelegenheid voor bijen door zandige open plekken te maken, geschikt voor bijen die hun nest in de bodem maken of door het plaatsen van bijenhotels.
  • Verschraal wegbermen, omdat dit leidt tot een snellere ontwikkeling van bloemrijke vegetaties. Dit kan worden bereikt door een beheer van maaien en afvoeren en door hooilandbeheer. Arme zandbodems – zoals die aanwezig kunnen zijn in wegbermen – kunnen één keer per jaar worden gemaaid, op voedselrijkere bodems is jaarlijks twee keer maaien en afvoeren nodig. Door vaker te maaien, verschraalt de bodem langzaam, omdat (rozetvormende) kruiden worden bevoordeeld ten opzichte van de grassen.
  • Laat vegetatie zich ontwikkelen waar het kan. Bij bermen dient rekening gehouden te worden met de verkeersveiligheid. In de eerste meter direct langs de weg, in bochten en bij kruisingen dient er goed zicht te zijn. In andere zones mag de vegetatie ruiger en hoger zijn, en kan ze een functie hebben voor overwinterende insecten.

Oevers:

  • Laat oevers niet te veel verruigen en maai ze ook niet in hun geheel. Overblijvend riet is nestgelegenheid voor bijen.
  • Zet oevers deels af tegen vertrapping van de oevervegetatie door vee.

Meer informatie vind je hier:

Informatieposter: beknopt overzicht

Brochure Kosten en baten van bijvriendelijk beheer: wat levert bijvriendelijk beheer op? Wanneer kost het t.o.v. conventioneel beheer?

Handreiking voor een bij-zonder kleurrijk landschap: het grotere plaatje: hoe maak je een bijvriendelijk landschap? Uitgewerkt tot aanbevelingen voor beheer; uitgebreid.

Meer maai-informatie: Bijvriendelijk maaien – Bestuivers.nl

En hoe het nu echt gaat: Ecologisch Bermbeheer in de praktijk.

Oevers op boerenland: Project Kilometers Bloemrijke Oevers.

Bloemrijke oever: verschralen helpt

Gemaaid pad in bloemrijke berm

Minder maaien waar het kan

Maai niet alles tegelijk

Divider Bijenlandschap

Bedrijventerrein

Voor bedrijven zijn er veel voordelen aan een bijvriendelijke inrichting van hun eigen terrein en van de openbare ruimte rond bedrijven. Mooi groen is een goed visitekaartje voor bedrijf en het bedrijvenpark. Daarnaast: een groene omgeving is gezond en prettig om te werken. Groen bevordert ook de creativiteit en de arbeidsproductiviteit en vermindert ziekteverzuim. Een groene inrichting is effectief voor klimaatadaptatie; de waarde van grond en bedrijfsgebouwen stijgt erdoor. En: aanleg en beheer van biodivers groen is niet moeilijk, en niet duur.

Daarnaast: Provincie Zuid-Holland geeft subsidie voor grote èn kleine vergroeningsacties. (2022)

Biodiversiteit en bedrijventerrein gaan prima samen! Wat kan er praktisch?

Het is niet moeilijk:

  • Plantenbakken en bloemrijke borders met nectarplanten.
  • Snoeien van heesters en hagen ná de bloei.
  • Bloembollen en vaste planten in de bermen.
  • Nestkasten voor vogels, vleermuizen en bijen.
  • Wat is er leuker dan een groene parkeerplaats met hagen erlangs?
  • Ander maaibeheer kan er al voor zorgen dat bermen en gazons een gedaanteverwisseling ondergaan en het hele jaar door bloeien.
  • Klimplanten langs de gevel.
  • Vergroen het dak. Voor een beter binnenklimaat, waterberging èn biodiversiteit.
  • Maak een kruidentuin.
  • En: zorg in dat bloemrijke groen voor picknickbanken, buiten-vergaderplekken en ommetjes!

Meer informatie:
Bijvriendelijke bomen, heesters en vaste planten: Brochure Biodiversiteit in park en plantsoen

6X inspiratie voor groenblauwe bedrijventerreinen (Stichting Steenbreek)
Speciale Steenbreek-editie van: Groen – vakblad voor ruimte in stad en landschap
5 makkelijke manieren om te vergroenen (Hoek Hoveniers)
Alle informatie van IVN voor gezonde groene bedrijventerreinen in Zuid-Holland

Kijk hoe BIZ Grote Polder in Zoeterwoude het bedrijventerrein vergroend heeft (5.07 min.):

Onze helpdesk heeft uiteenlopende adviezen gegeven voor bedrijventerreinen: Ter inspiratie:

Downloads

GC Bijenhelpdesk Advies Bloeiend Bedrijventerrein Grote Polder Zoeterwoude

Dit advies ligt aan de basis van bovenstaande video.

GC Bijenhelpdesk advies Gemeente Lansingerland

Een van de locaties waarvoor advies gegeven wordt is een bedrijventerrein.

GC Bijenhelpdesk advies TIB De Boer bedrijfsterrein

Een advies voor één bedrijf

GC Bijenhelpdesk advies geluidswal bij Farm Frites

GC Bijenhelpdesk Advies Groendaken op Leidse bioscopen

Adviesrapport voor een biodivers Leiden Bio science Park

Samengesteld i.s.m. andere betrokkenen.

Bijenhotel bij ingezaaide berm

Vaste planten. Er bloeit altijd wat

Parkeren met boom en bloem

Ook een smalle strook kan bloeien

Divider Bijenlandschap

Boerenland

Bijen zijn onmisbaar voor de bestuiving van ons voedsel. Voedsel dat groeit op het land. Cruciaal dus ook voor boeren en kwekers. Maar het gaat niet goed met de bij. Boeren maken het bijenlandschap: boeren en kwekers zaaien slootkanten, hoekjes van weilanden en plekjes op hun erf in.

Agrarische Groene Linten

Agrarische Groene Linten

In onze regio stimuleert agrarisch natuur collectief De Groene Klaver aanleg en beheer van bijvriendelijk boerenland. Zo’n 50 boeren en kwekers hebben in het project Groene Linten Bijenlandschap bijenplanten gezaaid op slootkanten, hoekjes van weilanden en plekjes op hun erf. Dit agrarische project sluit naadloos aan op andere bijenprojecten van Groene Cirkel Bijenlandschap.

Inzaaien heeft effect
Onderdeel van het project is de monitoring bij een selectie van de deelnemers, uitgevoerd door EIS Kenniscentrum. De eerste monitoringsronde vond plaats in 2017 en de tweede in 2019. In 2019 zijn in totaal 31 soorten bijen en 42 soorten zweefvliegen gevonden op alle locaties samen. Op negen van de 11 onderzoekslocaties is het aantal bijensoorten gestegen en het aantal exemplaren is zelfs op 10 locaties gestegen. Hommels en zweefvliegen deden het in 2019 juist minder goed dan in 2017. De verklaring hiervoor ligt mogelijk in de extreem warme en droge zomer van 2019. Over het algemeen zijn hommels en zweefvliegen minder actief onder zulke omstandigheden dan solitaire bijen. Meer info hierover

Bomen en struiken planten
In de omgeving van de mens hadden in het verleden alle bomen en struiken een doel. Knotwilgen en geriefhoutbosjes dienden voor gebruikshout en brandhout, heggen en hagen als erfafscheidingen en solitaire bomen onder andere voor schaduw. Het behouden of terugplanten van bomen en struiken heeft zowel cultuurhistorische waarde als waarde voor de natuur. Het creëert een afwisselend landschap en voedsel en schuilplaatsen voor vogels en insecten. Zeker als niet alles tegelijk gesnoeid wordt, zodat er altijd wat kan bloeien.

Kleine landschapselementen
Op overhoekjes of bij boerenerven is soms ruimte voor een boomgaard, een bosje of een paar leibomen. Allemaal heerlijk voor bijen! Hiervoor kan soms een financiële bijdrage verkregen worden, bv. met een voucher van Landschapsfonds Holland Rijnland of De Groene Motor.

Beheer voor weidevogels èn bijen
Weidevogels eten insecten. Logisch dus dat beheer voor weidevogels óók goed is voor insecten, waaronder bijen. Kijk voor inspiratie eens bij onze nieuwsberichten:
Vernatting veenweide met drukdrainage biedt kansen, óók voor insecten en weidevogels
Over beheer voor weidevogels èn bijen
Melk en kaas met een goed verhaal: voor weidevogels èn bijen

Bermen en Oevers
Kijk ook eens bij de tips voor beheer van slootkanten en bermen

Stappenplan
Met het stappenplan van Prachtlint kan bepaald worden hoe weiland en slootkanten bijvriendelijker gemaakt kunnen worden.

Van de Bijenhelpdesk
Deze adviezen kunnen nuttig zijn als voorbeeld voor bijvriendelijke inrichting op boerenland.

Advies GC Bijenhelpdesk Dijkvlak Stompwijk

Advies GC Bijenhelpdesk Bollenpolder van de toekomst

Een rand gefreest en ingezaaid

Laat een overhoek verruigen

Bollenland: ruimte aan de slootkant

Laat zien wat je doet

Divider Bijenlandschap

Natuur- en Recreatieterrein

Juist bij deze terreinen is er heel veel mogelijk voor wilde bijen: grote oppervlakten kunnen gericht aangelegd worden om de biodiversiteit te bevorderen. In de Bijenlandschapregio komen bijvoorbeeld in het Bentwoud, waar Staatsbosbeheer grote oppervlakten kruidenrijk grasland heeft gecreëerd, de meeste bijensoorten voor. Ook bosjes en bosranden met inheemse struiken en bomen kunnen veel nectar en stuifmeel voor bijen leveren, zeker wanneer er meerdere soorten aangeplant worden. Wilgen zijn in het voorjaar een belangrijke voedselbron voor bijen. Een aantal bijensoorten is speciaal van wilgen afhankelijk.

Bosranden en bloemrijk grasland

Bosrand

Bos is voor weinig bijen een belangrijke biotoop, maar bosranden kunnen zeker wél van belang zijn. Daar groeien vaak bomen en struiken waarvan de bloesems in het voorjaar een belangrijke voedselbron vormen, zoals (in volgorde van bloei) wilgen, sleedoorn, gewone vogelkers, meidoorn en lijsterbes.

In de vroege zomer zijn ook braamstruwelen in bosranden belangrijke nectar- en stuifmeelleveranciers. Ook worden sommige bomen en struiken op zonnige plaatsen in de bosrand gebruikt door sommige bijen om in te nestelen, zoals braam en vlier. Bossen hebben dus wel degelijk waarde voor bijen, maar vooral als er open plekken zijn, zodat zonnige bosranden ontstaan.

Er kan meer bosrand gecreëerd worden door deze niet recht te maken, maar ‘gekarteld’:

Door de bomen zo te planten dat om de 10 meter inhammen van 10 meter breed en 5 meter diep ontstaan.

Zo ontstaat meer variatie in beschutting, zoninstraling en plantengroei, wat de diversiteit in dierenleven ten goede komt. Door de windluwte die in de inhammen ontstaat, zullen de bloeiende bomen en struiken ook bij sterke windkracht door bijen bezocht kunnen worden.

Bloemrijk grasland

Maaien
Op open plekken in natuur- en recreatieterreinen kan bloemrijk grasland beheerd worden. Het verkregen worden door beheer gericht op verschraling (maaisel afvoeren), alkost het een aantal jaar om een mooi resultaat te krijgen. Voor meer biodiversiteit kunnen de maaiadviezen gevolgd worden: Bijvriendelijk maaien – Bestuivers.nl

Zaaien
Ook kan er ingezaaid worden. Door in de soorten bijenplanten een grote verscheidenheid in te kiezen, die verspreid over het jaar bloeit, zal een grote verscheidenheid aan bijen en andere bloembezoekende insecten ervan profiteren.

Kies inheemse bloemplanten, liefst met zaad uit de regio. Het best is een groot aandeel lip- en vlinderbloemen, zoals klaver, rolklavers en moerasandoorn, maar ook composieten zijn van groot belang. Bijensoorten die in Nederland in hun voortbestaan bedreigd zijn, zijn in hoge mate van dergelijke planten afhankelijk. Bijvoorbeeld: de geelstaartklaverzandbij, de klaverdikpoot, de gedoornde slakkenhuisbij en de grashommel.

Bij de keuze van de in te zaaien plantensoorten moet je rekening houden met de grondsoort, de vochtvoorziening en de voedselrijkdom van een gebied. Vaak is de grond te rijk aan voedingsstoffen om een diverse vegetatie te ontwikkelen. Verschralen van de grond kan door te maaien en het maaisel af te voeren. Meer informatie over keuze van zaadmengsels en werkwijze vind je bij zaadleveranciers, bv Cruydthoeck en Biodivers.

Nestelplaatsen
Schrale plekken met weinig tot geen begroeiing, overblijvende holle stengels, oude bramentakken, lege slakkenhuizen: Elke bijensoort heeft een eigen voorkeur om te nestelen. 70 % van de soorten nestelt in de grond, 15 % in stengels en hout. Biedt Bed & Breakfast: zowel nestgelegenheid als stuifmeel en nectar. Meer informatie:

Nestelplaatsen – Bestuivers

Meer info: Brochure kosten en baten bijvriendelijk beheer

Nesteldijkje

Vochtig bloemrijk gras met sinusbeheer

Bosrand en bloemrijk gras

Divider Bijenlandschap

Bijvriendelijk boodschappen doen

Wat belandt er vanavond op jouw bord?

Het landschap om je huis bijvriendelijk maken, doe je door bloemen en nestgelegenhied te bieden. Maar je kunt meer: koop onbespoten voedsel, kleding, snijbloemen zaden en plantgoed. Op de markt, in de supermarkt, in het tuincentrum en in de biowinkel. En als men niet biedt wat je wilt, vráág ernaar. Zo weten winkeliers dat je gifvrij geteelde boodschappen belangrijk vindt.

Voor zuivelproducten kun je nog meer doen:

Insect- en vogelvriendelijke zuivel
Bloemrijke weiden zijn van groot belang voor bijen, andere insecten en weidevogels. Omdat er in Nederland veel weiland is, ligt hier een enorme kans om meer bloemen voor bijen te laten groeien. Lees er meer over op de website van de Vogelbescherming:

Vogelvriendelijk eten en drinken – Vogelbescherming

Snijbloemen:
Er zijn bloemen die biologische gekweekt worden, of op een andere manier duurzamer geteeld zijn, bv met On the Way to Planet Proof-keurmerk. Een overzicht van verkoopadressen:

Bloemetje op tafel? ga naar de duurzame bloemist – Het Kan Wel

Plantgoed en zaden:
Adressen hebben we HIER.

Kleding
Informatie over de duurzaamheid van kleding van grote merken vind je bij Good on you

Divider Bijenlandschap

Vertel het verhaal

Deel dit verhaal. Vertel het aan je kinderen, je collega's en je vrienden. Stuur ze naar deze website en volg het Bijenlandschap op Facebook. Je kunt helemaal up to date blijven met onze maandelijkse nieuwsbrief. Hier kun je daarvoor inschrijven.  

Hulp nodig met vertellen?

Je kunt het lespakket downloaden vanuit onze Toolbox. Ook handig: onderstaand animatiefilmpje! Het legt heel kort uit waarom het Bijenlandschap bestaat. Hij is er in 3 varianten: zonder bij geen aardbei, koffie of pompoen. Kies je favoriet en deel hem!

Divider Bijenlandschap
Divider Bijenlandschap